بررسی تاثیر عوامل مختلف فیزیکو شیمیایی بر - دانلود رایگان
دانلود رایگان
دانلود رایگان
| بررسی تاثیر عوامل مختلف فیزیکو شیمیایی بر جوانه‌زنی بذرهای گیاهان اسطوخودوس (officinalisLavandula) و رزماری (Rosmarinusofficinalis) فهرست مطالب با توجه به اهميت گياهان دارويي در درمان بيماري ها و همچنين محدود بودن رويشگاه هاي طبيعي، کمي زادآوري و مصرف بي رويه، برنامه ريزي جهت کشت و اهلي کردن آنها بسيار ضروري به نظر مي رسد. شوریآب و خاک از مشکلات در حال افزایش جهان است که سطح وسیعی از کشور ما را نیز در بر می گیرد. این تحقیق به منظور تعیین بهترین تیمار، جهت غلبه بر مشکل جوانه زنی و رفع خفتگی بذر گیاهان اسطوخودوس (Lavandula officinalis) و رزماری (Rosmarinus officinalis) و همچنین پیدا کردن بهترین تیمار برای جوانه زنی در بذور این گیاهان انجام گرفت. همچنین به منظور ارزیابی تحمل و تعیین مکانسیم های تحمل به شوری و تاثیر دماهای مختلف و اسید سولفوریک بر روی جوانه زنی بذور رزمای و اسطوخودوس؛ به همین منظور پژوهشی جهت بررسی تاثیر عوامل مختلف فیزیکوشیمیای بر جوانه زنی بذرهای گیاهان اسطوخودوس و رزماری آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 9 تکرار و 3 تیمار در آزمایشگاه مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) در کرج انجام شد. تحقیق در یک فضای سرپوشیده (اتاق) و در داخل پتری دیش انجام شد. بذر اصلاح شده رزماری و اسطوخودوس از مرکز تحقیقات کرج تهیه شد. در این تحقیق سعی شده تا با استفاده از تیمارهای مختلف به جوانه زنی سریع بذرهای اسطوخودوس و رزماری رسید. تیمارهای مورد مطالعه در این آزمایش؛ دما (4، 8، 24 درجه سانتی گراد) اسید سولفوریک (آب گرم، 15 دقیقه در اسید، 30 دقیقه در اسید)، شوری (غلظت صفر، 50، 100، 150 دسی زیمنس بر متر) بودند. با استفاده از نرم افزار SPSS و استفاده از آزمون دانکن در سطح (P ≤ 0.05) جهت آنالیز داده ها و مقایسه میانگین ها استفاده شد. نتایج بدست آمده از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها در بین تیمارهای اعمال شده بر روی بذور حاکی از آن است که اختلاف معنی دار می باشد به طوری که در تیمار حرارتی بالاترین میزان جوانه زنی مربوط به 4 درجه سانتی گراد بود. در مقایسه میانگین ها بیشترین درصد جوانه زنی مربوط به رزماری با درصد 55 مربوط به تیمار اسید سولفوریک در مدت 15 دقیقه بود و کمترین درصد جوانه زنی به میزان 35 درصد مربوط به تیمار آب گرم اسطوخودوس بوده است. کلید واژه: اسطوخودوس، اسید سولفوریک، بذر، جوانه زنی، دما، رزماری 1- فصل اول 1-1- مقدمه فعاليت انسان عامل برخي از مشكلات محيط زيست و به ويژه خروج خاك از اكوسيستم طبيعي و كشاورزي است و زادآوري مناطق آسيب ديده نيازمند احياي دوبارة پوشش گياهي با گياهاني است كه قادر به رشد و گسترش در خاك هاي با حاصلخيزي كم يا حتي كيفيت خاك را افزايش مي دهند (Olmez et al, 2007). بنابراین پوشش گياهي يكي از عوامل مهم در پيشگيري و حفاظت از فرسايش خاك استدر واقع پوشش گياهي با نفوذ بيشتر بارندگي در خاك، موجب كاهش فرسايش در سطح خاك مي شود. علاوه بر اين، پوشش گياهي از طريق سيستم ريشه اي به توسعة بهتر ساختار خاك و پايداري آن كمك می کند (Prittchett & Fisher, 1987). تنش های محیطی غیر زیستی به ویژه تنش های شوری و خشکی بیش از عوامل دیگر از عوامل محدودکننده تولید محصول کشاورزی، موجب کاهش تولیدات زراعی در سطح جهان می گردند. اگرچه اطلاعات در زمینه ی وسعت اراضی شور تفاوت نشان می دهند ولی در هرحال بیان کننده گستردگی و وسعت اراضی شور در سطح جهان را دارند. وسعت این اراضی بین 340 تا 950 میلیون هکتار تخمین زده می شود (جعفری، 1373). در ایران وسعت اراضی شور حدود 15.2% از وسعت کل ایران یا در حدود 25 میلیون هکتار از اراضی کشور می باشد که از این اراضی در نتیجه شوری، قلیائیت، بایر و بلااستفاده مانده است (جعفری، 1373). گیاهان در محیط شور با دو عامل اصلی مواجه هستند. یکی املاح زیاد موجود در محلول خاک که پتانسیل اسمزی خاک را پاییین می آورد و باعث کاهش جذب و کمبود آب در گیاه می شود Greenwey, H and R. Munns. 1980)و (Marschner, H.1986. حساسيت گياهان )اعم از زراعي و زينتي) به شوري در مراحل مختلف رشد متفاوت است(Maibody., and Gharehreyazi. 2002; Maghtoli., and Chaichi. 1999)، به طوري كه در بسياري از گياهان، حساس ترين مرحله از چرخه زندگي گياه نسبت به تنش شوري، مراحل جوانه زني و گلدهي به شمار مي آيد. در حالي كه (Gerim and kampel.1991) . بيشترين حساسيت گياهان به تنش شوري را هنگام جوانه زني بذر و ابتداي رشد گياهچه مي دانند. علاوه بر اين مشخص گرديده كه از بين شاخص هاي جوانه زني بذر، درصد و سرعت جوانه زني بذر از مهمترين عوامل تأثيرپذير در شرايط تنش شوري است (Rajabi. And Postini. 2005; Maibody., and Gharehreyazi. 2002). همچنين مشخص شده كه با افزايش دما از حد بهينه جوانه زني از درصد جوانه زني و سرعت جوانه زني و طول ريشه چه كاسته مي شود (Taize, and Zeiger. 1998; Hopkins, 1995). در ديگر منابع نيز اشاره مي شود كه شوري در صورت بالا بودند ما اثرات مخرب تري بر جوانه زني بذر از خود بر جاي مي گذارد Kozlowski,.and Gentile,. 1959)، (Khan, M.A., and Ungar, I.A. 1996 . جوانه زنی بذور علاوه بر شرایط محیطی مانند رطوبت، دما و اکسیژن تحت تأثیر عوامل داخلی مانند خواب و سختی پوسته بذر می باشد (Benech-Arnold, R.L., 2004). به همین دلیل تعیین دقیق زمان رویش گیاهان در طبیعت مشکل است (Benech-Arnold, R.Let al., 2000). خواب بذر در حقیقت یک نوع سازگاری طبیعی به شرایط محیط می باشد که باعث می گردد گیاهان در شرایط طبیعی در زمان های مختلف ظاهر شده و در نتیجه شانس بیشتری برای ادامه نسل داشته باشند (-Allen, P.S. and Meyer, S.E., 2002). علاوه بر آن خواب بذر و عدم جوانه زنی آنها باعث ایجاد مشکلاتی در تحقیقات علوم گیاهی، تکثیر و حفاظت گیاهان می گردد. تاکنون تحقیقات متعددی در مورد از بین بردن خواب بذور گیاهان، استفاده از تیمارهای مختلف شامل هورمون های گیاهی، اسید سولفوریک، متانول، نیترات پتاسیم، آب جوش، سرمادهی و آب شویی انجام گرفته است (Phartial, S.S., 2003 ، - Schelin, M,et., 2003و Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). اما گونه های مختلف گیاهی واکنش های متفاوتی به این تیمار ها نشان می دهند. گاهی نیز اعمال این تیمارها نیازمند مواد و وسایل خاصی بوده و یا بسیار مشکل و وقت گیر می باشد. بنابراین دستیابی به روش های سریع و آسان برای از بین بردن سریع خواب بذر گونه های گیاهی از جمله تاتوره و تولید گیاهچه های سالم و قوی ضروری به نظر می رسد (Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). با توجه به اينكه رويكرد جهاني به سمت داروهاي گياهي و فاصله گرفتن از داروهاي شيميایي است، توجه بيش از پيش به گياهان داروئي را ايجاب مي نمايد. يكي از عمده ترين مشكلات در اين زمينه محدود بودن گياهان موجود در طبيعت است، كه بايد به دقت مورد بررسي قرار گيرد، تا با برداشت بي رويه، شاهد انقراض آنها نباشيم و با كشت و اهلي نمودن آنها جوابگوي نياز روزافزون جامعه به اين گياهان باشيم. اولين قدم در اين راه، شناسایي و آشنایي با نحوة كشت و شرايط ايده آل پرورش اين گياهان توسط بذر است. گياهان دارویي با ارزش می توان به اسطوخودوس و رزماری اشاره کرد. در این پروژه سعی شده روش های مناسب و سریع کشت این گیاهان توسط بذر را بررسی کرد(Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). اسطوخودوس فرانسوی (با گونه های اسپیکا، افیسینالیس و ورا هم نام است)، گیاهی است مدیترانه ای، منشاء آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا، یونان، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاک های سبک شنی و در ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به طور خودرو می روید. این گیاه حقیقی (غیر دو رگ) است و بذر تولید می کند (علی زرگری ، 1376). اکلیل کوهی با نام عمومی رزماری گیاهی است علفی، پایا، دارای ساقه ای چوبی به ارتفاع نیم تا یک متر با برگ های سبز، دائمی و بسیار معطر، متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز و نوک تیز، سطح فوقانی برگ آن به رنگ سبز و سطح تحتانی به علت وجود کرک ها سبز مایل به سفید است.گل های این گیاه کوچک و به رنگ آبی روشن است که در کنار برگ ها می روید (علی زرگری ، 1376). می توان گفت که در دنیا در بخش تولید و فرآوری مواد بهداشتی و آرایشی تمامی تولیدکنندگان بیشتر به سمت و سوی تهیه مواد با فرمولاسیون شیمیایی پرداخته اند، از یک طرف متأسفانه سلامتی افراد جامعه و زیست محیطی را به خطر انداخته است و امروزه در جهان، بحث بر سر آلودگی زدایی زیستی و کاهش آلاینده های جوی می باشد (علی زرگری ، 1376). 1-2- اهداف تحقیق یکی از مشکلات اصلی گیاهان دارویی چند ساله از خانواده نعناع همانند رزماری و اسطوخودوس مشکل جوانه زنی این بذور و قوه نامیه این بذور می باشد. - بررسی و کاربرد عوامل فیزیکوشیمیایی در غلظت های متفاوت و تاثیر آن بر جوانه زنی بذر گیاهان رزماری و اسطوخودوس. - به دست آوردن تعیین درصد جوانه زنی بالا در غلظت معین شیمیای بر جوانه زنی بذور گیاهان رزماری و اسطوخودوس. - اهمیت ضروری اینکه عوامل فیزیکو شیمیای بر جوانه زنی بذور گیاهان زینتی و دارویی به خصوص رزماری و اسطوخودوس نسبت به سایر عوامل کاربردی در دنیا کم هزینه و در صورت نبودن امکانات پیشرفته می توان به راحتی بذور این گیاهان را وادار به جوانه زنی کرد. 1-3- خانواده نعناع اين خانواده داراي 200 جنس و 3300 گونه است و معمولاً داراي اسانس مي باشد. گياهاني عموماً علفي و بندرت داراي نمونه هاي پيچنده يا درختچه، ساقه هاي چهارگوش، معطر با برگ هاي متقابل، گل ها پنج پروزيگومورف، خامه از قاعده تخمدان منشاء مي گيرد (مظفریان، 1390). وجود خطوط برجسته روي كاسه گل و ظاهر جام گل، كمك موثر در تشخيص اين گياهان مي كند. فرمول گل CACOZA2or4G2به این صورت می باشد. جام گل غالب اين گياهان داراي 2 لب مشخص است (علت نام) گلبرگ ها داراي دوزبانه بوده يكي زبانه بالايي كه از اتصال دو گلبرگ و ديگري زبانة پاييني كه از اتصال سه گلبرگ ديگر به وجود مي آيد. جنس هاي مهم اين خانواده عبارتند از Ocimumبا 150 گونه، teucriumبا 300 گونه، Rosmarinus با 3 گونه، Lavandula با 28 گونه، Nepeta با 250 گونه، Thymus 400 تا300 گونه، Mentha با 25 گونه، Marrubium با40 گونه، Stachysبا 300 گونه، Salvia با 700 گونه، Saturia با 30 گونه، Origanum با 20ـ15 گونه می باشند (امید بیگی، 1367. صمصام شریعتی، 1382). راسته Tubiflorae: تيره هاي مهم اين راسته عبارتند از: تيره پيچك، تيره گل گاوزبان، تيره سيب زميني، تيره شاه پسند، تيره نعناع، تيره گل ميمون، تيره كنجد می باشند (زرگری، 1376). 1-3-1- گیاه رزماری رزماري، برگ و سرشاخه هاي گلدار خشک شدۀ گياه Rosmarinus officinalis از خانوادۀ نعناعيان (Lamiaceae) است که حداقل داراي ۱ درصد (حجم/وزن) روغن فرار مي باشد (مظفریان، 1390).
فارسي: رزماري، رومارن عربي: اکليل الجبل، حصالبان، حصالبان اکسير انگليسي: Rosemary, Common Rosemary, Moorwort, Herb of memory آلماني: EchterRosmarin, Anthoskraut, krankrautblatter, kranzenkrautblatter فرانسه: Romarin, Rose marine, Herbe aux couronnes, Feuilles de Rosmarin (مظفریان، 1390) 1-3-1-1- تاريخچه معلوم نيست اين گياه چه زماني و چگونه وارد ايران شد، آن طور كه مورخين نوشته اند اكليل كوهي از ديرباز مورد توجه اعراب بوده و نقوش آن روي مقابر مصر ديده شده است در ايتاليا آن را گياهي مقدس شناخته و برگ هاي خشكش را به صورت چاشني در غذا مي ريزند (مظفریان، 1390). نام علمي اكليل كوهي رز مارينوس (Ros marinus) به معني شبنم دريا مي باشد؛ چرا كه زيستگاه طبيعي گياه بيشتر در نواحي ساحلي است. در يونان باستان اعتقاد بر اين بوده كه اكليل كوهي (رزماري) ذهن و حافظه را تقويت مي كند و به همين دليل دانشجويان يوناني در وقت امتحان دادن تاج گل هايي از اكليل كوهي را به دور سر خود مي پيچيده اند. بعدها از اكليل كوهي براي حفظ خاطره استفاده شد و در تشريفات تدفين، عزاداران شاخه هايي از اكليل كوهي تازه را بر روي مقبره قرار مي دادند تا شخص متوفي فراموش نشود. در مراسم عروسي اين گياه به علامت وفاداري بوده و شاخه هايي از آن در ميان دسته گل عروس قرار داده مي شده است (آخوندزاده، 1379). ارتباط اكليل كوهي با سر از همان هنگام معلوم شد كه گياه پزشكان براي درمان سردرد، استفاده از آن را آغاز كردند. روغن اكليل كوهي از قديم براي درمان نقرس و دردهاي عضلاني مورد استفاده قرار مي گرفته و يكي از اجزاي اصلي داروي معروف آب مجارستان را تشكيل مي داده است. اين معجون، زندگي را به اليزابت ملكه مجارستان كه دچار رعشه و فلج دست و پا شده بود، بازگردانيد. در طول قرن پانزدهم، مردم شاخه هايي از اكليل كوهي را منازل خود مي سوزانيدند تا آنها را از مرگ سياه (طاعون) حفظ كند در جنگ جهاني دوم، اكليل كوهي را به همراه سرو كوهي در بيمارستان هاي فرانسه مي سوزانيدند، تا از بروز عفونت جلوگيري به عمل بيايد (آزاد بخت، 1378). در منزل اكليل كوهي از گياهاني است كه در طباخي مورد استفاده قرار مي گيرد. مزه تند آن گوشت گوسالة سرخ شده را خوشمزه و غذاي تهيه شده از مرغ و ماهي را لذيذ مي نمايد. اين گياه همراه ديگر سبزي ها نيز پخته مي شود و به مصرف مي رسد. اكليل كوهي در تهيه لوازم آرايشي نيز به كار مي رود و روغن آن يكي از اجزاي مواد تقويت كننده و شامپوهاي مخصوص موي سر مي باشد. گياه بومي حوزه مديترانه است و به طور گسترده در آب و هواي معتدل پرورش داده مي شود. اكليل كوهي به طور خودرو بر روي صخره ها و تپه هاي ساحلي مديترانه به عمل مي آيد (زرگری، 1376) اكليل كوهي گياهي بوته اي و هميشه سبز و بسيار معطر مي باشد طول آن به 5/1 متر مي رسد و شاخه هاي متعدد آن هنگامي كه جوان هستند نرم و كركدار است، اما با گذشت زمان چوبي و سخت شده و پوست آن فلس مانند و قهوه اي مايل به خاكستري مي شود . برگ هاي گياه بسيار باريك، شبيه چرم و حالت سنبله دارند. سطح رويي برگ ها سبز پررنگ و زير آنها نرم و خاكستري كم رنگ مي باشد. وقتي كه برگ ها به هم ماليده شوند، عطري بسيار قوي از آنها متصاعد مي شود كه بوي كافور و كمي هم بويي شبيه كاج مي دهد. از اوايل بهار تا اوايل تابستان گل هاي دو لپه اي آبي كم رنگ به صورت خوشه اي از انتهاي ساقه هاي اكليل كوهي ظاهر مي شوند (آزاد بخت، 1378). 1-3-1-2- گیاه شناسی اكلیل کوهی (Rosmarinusofficinalis) ، گیاهی است خشبی، چند ساله، همیشه سبز و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae)، منشاء این گیاه مناطق آهكی نواحی مدیترانه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است. برگ ها سبز رنگ، متقابل، باریك ، بلند و نوك تیز است. سطح رویی برگ صاف و فاقد كرك است در حالی كه پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از كرك می باشد. گل ها كوچك و آبی رنگ بوده و اواخر بهار از لابلای برگ ها خارج می شود. گل ها به ندرت سفیدرنگ است. گل های این گیاه نوش فراوانی تولید كرده و شدیداً عسل آور است. گل هاي اين گياه گرده فراوان توليد نموده و مورد علاقه زنبورهاي عسل هستند (مظفریان، 1390). 1-3-1-3- دامنه انتشاررزماری رزماری بومی حوزه مدیترانه می باشد و در این منطقه به صورت خودرو رشد می کند و پرورش آن در ایران در بیشتر نواحی انجام می شود مناطقی مانند تهران، کرج، سمنان، اصفهان و دامغان و پرورش دهندگان عمده آن در دنیا کشورهای شمال آفریقا به خصوص مراکش و تونس و کشورهای جنوب اروپا مثل فرانسه و ایتالیا و ... می باشند (زرگری، 1376). 1-3-1-4- نیازهای اکولوژیکی و پراکنش رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود (عمویی، 1388). 1-3-1-5- سازگاری رزماری در زمین های آهکی، سبک و آفتابگیر بخوبی رشد می کند – بافت خاک مناسب بافت لومی شنی و pHمناسب 7 – 5/6 می باشد، مقاومت بالایی به شوری و خشکی دارد و شدت بالای تابش را به راحتی تحمل می کند. در کل اقلیم مورد نیاز رزماری آفتاب کامل و زمستان بدون یخ زدگی و تابستان ملایم می باشد(عمویی، 1388). 1-3-1-6- ماده متشکله ماده متشکله اصلی برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهد فارماکوپۀ گیاهی بریتانیا میزان روغن فرار رزماری را 1% حجم در وزن ذکر کرده است، ولی میزان روغن فرار این گیاه در نقاط مختلف دنیا بین 5/0 تا 5/2 درصد گزارش شده است (باغستانی، 1390). عمده ترین ترکیبات موجود در روغن فرار گیاه را 1 و 8 ـ سینئول (8,1- cineol)، بورنئول (Borneol)، کامفر (Campher)، بورنیل استات (Bornyl acetate)، آلفاپینن(α - pinene)و–Bپینن تشکیل می دهند که بسته به شرایط جغرافیائی محل کشت گیاه، میزان و درصد هریک از این مواد متغیر می باشد (باغستانی، 1390). سایر ترکیبات طبیعی موجود در برگ و سرشاخه های گلدار رزماری شامل این دسته ها می شود: فلاونوئیدها مانند جنکوانین (Genkwanin)ولوتئولین (Luteolin)، اسیدهای فنلی مانند اسید رزمارینیک (Rosmarinic acid)، دی ترپن ها، تری ترپن ها، تانن ها، مواد تلخ، رزین، ساپونین، پروتئین، چربی، فیبر، کربوهیدرات، برخی املاح و ویتامین ها.فعالیت آنتی اکسیدانی عصاره رزماري از حدود30سال پیش شناخته شده است و طی این مدت تحقیقات زیادي بر روي این گیاه انجام شد که همگی خاصیت آنتی باکتریایی و آنتی آکسیدانی آن را تأیید کردند. مهمترین ماده فعال در عصاره رزماري کارنوزول می باشد ترکیبات فنولی دیگري مثلاً پی رزمانول وایز و رزمانول همچنین اسید رزمارینیک و اسید کارنوزیک از برگ هاي رزماري جداسازي شدند(Loliger, J. 1983). 1-3-1-7- فرآوری برگ های این گیاه دارای اسانس، تانن، فلاونوئیدها، ساپونین و آلکالوئید (رزماریسین) می باشند. اسانس این گیاه دارای اهمیت فراوانی است و کاربردهای فراوانی نیز دارد. نکته : اندام دارویی را در رزماری برگ و سرشاخه های گلدار گیاه تشکیل می دهند . ماده اصلی موجود در برگ و سرشاخه های گیاه رزماری را روغن فرار تشکیل می دهدLoliger, J. 1983). ترکیبات عمده موجود در روغن فرار شامل: بورنئول (Borneol)، سینئول (Cineol)، بورنیل استات (Bornil acetate)، کامفر (Campher)می باشد. بسته به شرایط محیط و محل کشت گیاه میزان و درصد هر یک از این مواد متغیر می باشد(باغستانی، 1390). سایر مواد موجود در برگ رزماری عبارتند از: تانن، رزین، پاسونین، ) Luteolinلوتئونلین(، Genkwanix (جنکوانین)، Rosmarinic acid(رزمارینیک اسید)، چربی، کربوهیدرات، فیبر، املاح و ویتامین ها (Loliger, J. 1983). 1-3-1-8- تکثیر گیاه رزماری رزماری از طریق کاشت دانه های رسیده ، خوابانیدن و قلمه تکثیر است، ولی بهترین روش کاشت قلمه زدن می باشد به این صورت که در بهار یا پاییز سرشاخه های برگدار گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از 2 الی 3 ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند. فاصله کاشت بوته ها در زمین 60 الی 100 سانتیمتر و تراکم بوته بین 10 تا 12 هزار بوته در هکتار می باشد . کاشت رزماری عمدتاً به صورت جوی و پشته می باشد (عمویی، 1388). كشت و كار اكليل كوهي اهداف مختلفي را مي تواند داشته باشد: به عنوان گياه دائمي و هميشه سبز نقش مهمي در طراحي فضاي سبز بازي مي كند در سال هاي اخير كشت اكليل كوهي در پارك ها و حاشيه خيابان ها و باغچه خانه ها بسيار رواج يافته است. در اطرف مزارع به صورت يك گياه پرچيني عمل نموده از خسارت بادهاي تند كاسته و باعث جلوگيري از فرسايش خاك مي شود. در برخي استان ها در زمين هاي كه امكان كاشت گياهان زراعي وجود نداشته كشاورزان به كشت اين گياه و فروش آن به كارخانه هاي صنايع دارويي مبادرت ورزيده اند (باغستانی، 1390). مراحل و فرآيند توليد از طریق کاشت دانه های رسیده، قلمه زدن و خوابانیدن تکثیر می شود. بهترین روش تکثیر این گیاه قلمه است. بدین طریق که در بهار یا پائیز سر شاخه های این گیاه را در ماسه کاشته و در محل مناسبی نگهداری می کنند که پس از ۲ الی ۳ ماه قلمه ها ریشه دار شده و سپس آنها را به محل اصلی منتقل می کنند (باغستانی، 1390).معمولاً فاصله کاشت بوته ها ۷۰ الی ۱۰۰ سانتیمتر است و تراکم کشت آن در هکتار ۱۰۰۰۰ الی ۱۲۰۰۰ بوته در هکتار است (عمویی، 1388). برای کاشت این گیاه در زمین در پائیز شخم عمیقی زده می شود و کود حیوانی و شیمیایی بر حسب نیاز با توجه به توصیه آزمایشگاه داده می شود. روی این گیاه آفت و یا بیماری خاصی مشاهده نمی شود و حتی در زمین های آلوده به نماتد بخوبی رشد می کند و محصول می دهد (همچنین اسطوخودوس) از طریق کاشت دانه های رسیده، قلمه زدن و خوابانیدن تکثیر می شود. بهترین روش تکثیر این گیاه قلمه است که هم از نظر اقتصادی مرقون به صرفه، و هم از لحاظ کیفی و عملکرد بالاترین سطح را دارا می باشد (عمویی، 1388). شرایط کشت گیاه رزماری: شرایط ضروری جهت کشت رزماری شامل، نیاز آبی، نیاز خاکی، نیاز کودی، تاثیر نور، تاثیر دما و رطوبت، تاثیر شوری و pHمی باشد (جعفری نیا، 1388). نور محیط زیاد "آبیاری و رطوبت کمی مرطوب" دمای ایده ال 22 درجه سانتی گراد" خاک و تغذیه شنی و ماسه ای با زهکشی بالا" خنثی یا قلیایی" pHمناسب 5/6 تا 7 است (جعفری نیا، 1388). رزماری گیاهی است مقاوم به سرما و شرایط خشکی و این خصوصیت ها سبب شده است که در اکثر مناطق قابل کشت باشد. رزماری بومی مناطق مدیترانه است و در اکثر مناطق کشورمان به صورت محدود یا وسیع کشت می گردد. رزماری در بسیاری از کشورهای اروپایی به صورت وسیع کشت می شود (جعفری نیا، 1388) . 1-3-1-9- کود دهی هنگام کاشت و پس از انجام شخم عمیق از کود حیوانی به میزان 10 الی 15 تن در هکتار و در طول فصل رشد از کود دامی یا کود کامل ( K ، P ، N) در 2 الی 3 نوبت استفاده می شود که بین ردیف های کشت کود اضافه می شود. دوره آبیاری بین 7 تا 10 روز می باشد (عمویی، 1388). 1-3-1-10- آفات و بیماری ها آفات خاصی که به طور جدی به رزماری آسیب وارد کند وجود ندارد ولی رزماری به بیماری قارچی مبتلا می شود که مهمترین آن Rhizoctoniasolanمی باشد که با قارچ کش بنومیل یا مانکوزب قابل درمان می باشد. (عمویی، 1388) 1-3-1-11- روش برداشت رزماری برداشت زمانی انجام می شود که گیاه در حال گل دادن می باشد، گل ها در فروردین تا اوایل خرداد ظاهر می شوند. به صورتی که سرشاخه ها به طول 35 – 30 سانتیمتر برداشت می شوند. معمولاً برگ ها را پس از چیدن در سایه خشک می کنند و برای اسانس گیری اگر بخواهند اسانس بگیرند به سرعت به محل تقطیر و کارخانه فرآوری منتقل می کنند (عمویی، 1388).معمولاً از هر 100 کیلوگرم سرشاخه گلدار 200 الی 600 گرم اسانس استخراج می شود که در عطرسازی، تهیه صابون و فرآورده های زیبایی و ادکلن کاربرد دارد (عمویی، 1388). باید دقت کرد که گیاه سخت و چوبی نشود زیرا قسمت های چوبی در فرآیند اسانس گیری باعث تولید بوی نامطبوعی در اسانس می شود (عمویی، 1388) . 1-3-1-12- ویژگی های سلامت آوری رزماری - برگ رزماری حاوی ترکیبات شیمیایی هستند که در جلوگیری از بیماری ها و افزایش سطح سلامت، بسیار مفید و موثر است (عمویی، 1388). - قسمت هایی از این گیاه بخصوص گل آن حاوی آنتی اکسیدان فنولی به نام رزمارینیک اسید“ و همچنین روغن های فراری مانند سینئول، کامفن، برنئول، برنیل استات و آلفا پینن ... می باشد که خواص بیشمار سلامت آوری دارند. این ترکیبات دارای خواص ضد التهابی، ضد فساد، ضد حساسیت، ضد قارچ و گندیدگی می باشند (جعفری نیا، 1388). - ۱۰۰ گرم از برگ این گیاه تنها حاوی ۱۳۱ کالری بوده و بدون کلسترول می باشد. همچنین حاوی مقادیر بسیار بالایی فیبر است (جعفری نیا، 1388) . - رزماری به طور معجزه آسایی غنی از خانواده ویتامین ب مانند اسید فولیک، پانتوتنیک اسید، پیریدوکسین و ریبوفلاوین می باشد. یکی از گیاهانی است که دارای مقادیر بسیار بالایی از فولات (۱۰۹ میکروگرم در ۱۰۰ گرم) است. اهمیت فولات در ساخت DNA و در مرحله پیش حاملگی می باشد. چرا که از صدمه به کانال های عصبی در نوزادان جلوگیری می کند (جعفری نیا، 1388). - این گیاه حاوی مقادیر خوبی از ویتامین A (۲۹۲۴ واحد بین المللی در ۱۰۰ گرم) است. چند برگ از آن می تواند نیاز روزانه به ویتامین آ را برآورده کند. ویتامین آ دارای خواص آنتی اکسیدانی بوده و برای بینایی، سلامتی غشاء مخاطی و پوست ضروری است. مصرف غذاهای طبیعی غنی از ویتامین A موجب کاهش خطر ابتلا به سرطان ریه و حفره دهانی می گردد (جعفری نیا، 1388). - برگ تازه رزماری منبع خوبی برای ویتامین سی است. مقدار آن ۲۲ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم برگ است. ویتامین سی برای ساخت کلاژن در بدن مورد نیاز است. کلاژن، اصلی ترین پروتئین ساختاری، جهت حفظ سلامت دیواره رگ های خونی، پوست، استخوان و اندام ها ضروری است. مصرف مداوم غذاهای غنی از ویتامین سی، موجب افزایش توان سیستم ایمنی در مقابل با بیماری های عفونی و پاکسازی بدن از رادیکال های آزاد و عوامل پیری می گردد (جعفری نیا، 1388) . - گیاه رزماری، چه به صورت تازه و چه به صورت خشک، منبع غنی ای از پتاسیم، کلسیم، آهن، منگنز، مس و منیزیوم است. پتاسیم ماده مهم برای مایع سلولی است که تنظیم ضربان قلب و فشار خون را بر عهده دارد. منگنز به عنوان یک کو-فاکتور در ساخت آنزیم های آنتی اکسیدانی نقش دارد (جعفری نیا، 1388). - این گیاه منبع خوبی از آهن است. مقدار آن ۶/۶۵ میلی گرم در هر ۱۰۰ گرم برگ تازه می باشد. آهن ترکیب اصلی مورد نیاز در هموگلوبین خون است (امیدبیگی، 1376). 1-3-1-13- اهمیت دارویی بودن رزماری تحقیقات خواص ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسم و درمان برونشیت رزماریرا تأیید کرده است. اکلیل کوهیبه علت خون رسانی بهتر به سلول ها در جلوگیری از ریزش موتا حدی موثر است. اکلیل کوهیبا نام عمومی رزماریگیاهی است علفی، پایا، دارای ساقه ای چوبی به ارتفاع نیم تا یک متر با برگ های سبز، دائمی و بسیار معطر، متقابل با کناره برگشته، باریک و دراز و نوک تیز. سطح فوقانی برگ آن به رنگ سبزو سطح تحتانی به علت وجود کرک ها سبز مایل به سفید است. گل های این گیاه کوچک و به رنگ آبیروشن است که در کنار برگ ها می روید. قسمت مورد استفاده آن برگ و سرشاخه های گل دار آن است. اسانسآن از قسمت هوایی تهیه می شود. رزماریدر طب سنتیبه عنوان بندآورنده ی خون، مقوی، ضدنفخ، ضداسپاسم و معرق کاربرد دارد. عصارهو روغنفرار آن، به منظور سقط جنین و افزایش خون ریزی قاعدگی، مصرف می شود. کاربرد عصاره ی رزماریدر مواد آرایشی بسیار متداول است و شواهد، خبر از تأثیر لوسیون آن در تحریک رشد مو و جلوگیری از کچلی می دهد. گزارش های تاریخی مربوط به مصرف درمانی رزماری، به عنوان یک گیاه داروییموجود می باشد. رزماریاز قدیمی ترین گیاهان شناخته شده ی دارویی است که از قرن ها پیش، برای تقویت حافظهو فعالیت مغزی به کار می رفته است. جغرافیایی اکلیل کوهی، گیاه بومی نواحی مدیترانه است؛ ولی در نواحی مختلفی از جهان کشت می گردد.این گیاه از نواحی اسپانیا، مراکش، یوگسلاوی سابق و تونس صادر می شود. ترکیبات مهم ترین ترکیب این گیاه 5/2-1 درصد اسانسمی باشد. مواد موجود در اسانسرزماریشامل بورنئول، لیمونن، کامفن، 1و 8 سینئول، کامفر و آلفاپی نن است. ترکیبات اسانسنیز به محل و شرایط کشت ارتباط دارد. ترکیبات دیگر گیاه اسیدهای فنلی از جمله اسیدروزماریک، اسیدکافئیکو اسیدکلروژنیک هستند (باغستانی و همکاران، 1390). تحقیقات متعددی خاصیت ضد سرطانآن را اثبات کرده و اسیدکارنوزیک موجود در آن دارای خاصیت قوی ضد ایدز (Hiv)است همچنین سالیسیلات به مقدار زیاد، فلاوونوئیدها، ترکیبات تلخدی ترپنی مانند کارنوزول و ترکیبات تری ترپتی، اجزای تشکیل دهنده دیگر این گیاه هستند (باغستانی و همکاران، 1390). اثرات مهم مصارف داخلی : مقوی معده، محرک هضم و ترشح معدی و صفراآور است. چندین مطالعه، خواص ضد اکسیدان آن را اثبات کرده است؛ به طوری که این خاصیت رزماریاز چای سبزکمتر و ازویتامین Eبیشتر است. تحقیقات دیگری خواص ضد اسپاسم ماهیچه های صاف و قلب، کاهش استرس، تسکین سردرد، تسکین آسمو درمان برونشیت آن را تأیید کرده است. تحقیقات متعددی خاصیت ضد سرطانآن را اثبات کرده و اسیدکارنوزیک موجود در آن دارای خاصیت قوی ضد ایدز (Hiv)است اسانسرزماریکه اصلی ترین ترکیب آن است دارای خاصیت ضد میکروب، ضد ویروسو ضد قارچمی باشد. افزودن چند برگ رزماریبه غذاهای گوشتی، هضم غذارا سرعت می بخشد. یکی از مصارف عمده رزماریبه عنوان نگه دارندهو ضد اکسیدان، در لیکورها و صنایع گوشتو چربیمی باشد. محققان دریافتند، این گیاه هورمون های استروژنرا که باعث بروز سرطان سینهمی شود غیرفعال می سازد.عصارهاین گیاه، با محافظت از مواد تشکیل دهنده سلول های پوست از آسیب های پوستی مربوط به سن مانند چین و چروک پیش گیری می کند. مصرف منظم عصاره رزماری، عملکرد کلیه را بهبود می بخشد، جریان ادرار را افزایش می دهد و ماده معدنیلازم مانند سدیمو پتاسیمرا حفظ می کند. از آن جا که این گیاه خاصیت ضدباکتریایی دارد، پارچه آغشته به چایاین گیاه را به زیر بغل بمالید تا بوی نامطبوع از بین برود. برای به هوش آوردن فرد، پارچه آغشته به چند قطره روغن رزماریرا جلوی بینی فرد قرار دهید. رزماریگردش خون به سر و مغز را افزایش می دهد. این گیاه سیستم دفاعی بدنرا تقویت می کند و ورمرا کاهش می دهد. روغن رزماریخاصیت ضدعفونی کنندهدارد و به عنوان دهان شو برای رفع بوی نامطبوع دهان به کار برده می شود. ماساژ دادن منظم پوست با این روغنپوست را تقویت می کند و خشکی پوسترا نیز از بین می برد. مصارف موضعی در پماد و لوسیون ها به عنوان ضد درد، مسکن روماتیسممفاصل، و تسکین درد ماهیچه ها مصرف می شود. هم چنین محلول های آن به صورت حمام جهت تحریک گردش خون موضعی موثر است. در طب عوام از محلول ها با اشکال موضعی آن جهت اگزماو زخم ها نیز استفاده می شود.رزماریدارای خاصیت حشره کشاست. طریقه و مقدار مصرف تهیه چای:به 5- 2 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل دار) یک لیوان آب جوشاضافه کرده و پس از 15 دقیقه صاف کرده و میل شود. تهیه محلول حمام: به 50 گرم از خرد شده گیاه (برگ و سرشاخه های گل دار) یک لیتر آب اضافه کرده و به مدت 10- 5 دقیقه می جوشانیم. سپس مدت 30- 15 دقیقه به حال خود می گذاریم. آن گاه محلول را صاف نموده و آن را به آب وان حمام اضافه می کنیم. همچنین می توان محلول صاف شده را به بدن مالید و یا جهت تقویت موی سر روی سر ریخته و با انگشتان چند دقیقه ای پوست سر را ماساژ داد. در این عمل اسانس های موجود در محلول باعث تحریک گردش خون پوست شده و به علت خون رسانی بهتر به سلول ها در جلوگیری از ریزش موتا حدی موثر است. داروهای گیاهی تهیه شده از رزماریدو دسته هستند. در یک دسته از اسانس رزماریاستفاده شده که شامل پماد، لوسیون، کرم و روغن های حمام و ماساژ و غیره هستند. در دسته دیگر از عصارههیدروالکلی آن به صورت محلول های خوراکیبه عنوان ضد نفخو مقوی معده استفاده می شوند. مهم ترین اثرات گزارش شده اکلیل کوهیسقط جنینکننده، ضد درد، ضد آلزایمر، ضد آریتمی، ضد باکتری، ضد آترواسکلروز، ضد سرطان، ضد شکنندگی عروق، ضدتشنج، ضدورم، ضدموتاژن، ضداکسیدان، ضدسم، ضدپروستاگلاندین، ضدتب، ضدعفونی کننده، معرق، ضدنفخ، ضداسپاسم، ضدویروس، ضدقارچ، ضدحشره، محرک، هضم کننده، ادرارآور، قاعده آور، محافظ کبد مقوی معده(باغستانی و همکاران، 1390). نکات قابل توجه: - گیاه اکلیل کوهیبر اثر ماندن و کهنه شدن اسانسخود را از دست می دهد و آثار آن کم می شود، لذا بهتر است از گیاهان خشک تر استفاده نمود. در این صورت هر چه بوی آن قوی تر باشد بهتر است (باغستانی و همکاران، 1390). - برای خشک کردنگیاه باید آن را در سایه خشک نمود تا از هدر رفتن اسانسآن در گرما جلوگیری شود. - برای نگه داری گیاه بهتر است در ظروف فلزیو یا شیشه ای قرار گیرد. ماساژ دادن منظم پوست با این روغنپوست را تقویت می کند و خشکی پوسترا نیز از بین می برد. - در تحقیقاتی که در سال 1380 توسط صالحیسورمقی و همکاران در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس اکلیل کوهیناحیه تهران صورت گرفت مشخص شد که ترکیبات اصلی آن شاملverbenoneبه میزان 24 درصد، a-pineneبه میزان 5/18 درصد، cineolو 1 به میزان 5/11 درصد، camphorبهمیزان 3 درصد، borneolبه میزان 7 درصد وterpineol a-به میزان 4 درصد می باشند (باغستانی و همکاران، 1390). - در تحقیقات مذکور مشخص شد که اسانسگیاه ایران در مقایسه با انواع ترکیه، کوبا، اسپانیا، و ایتالیا و الجزایر از کیفیت خوبی برخوردار است. در این مقایسه مشخص شد که اسانسکوبا و اسپانیا با هم شباهت دارند. هم چنین دو اسانسترکیه و الجزایر به هم شبیه بودند و اسانسگیاه ایران با چهار کشور مذکور تفاوت چشم گیری داشت که می تواند مربوط به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی خاص ایران باشد (باغستانی و همکاران، 1390). 1-3-1-14- مصارف دارویی - اسید رزمارینیک یک آنتی اکسیدان پلی فنولی است که دارای خواص ضد باکتریایی قوی می باشد. نعناع، پونه و آویشن نیز دارای این آنتی اکسیدان هستند (باغستانی و همکاران، 1390). - روغن رزماری، استخراج شده از گل، حاوی روغن های فرار است. این ترکیبات انرژی زا، قابض، عرق آور و محرک هستند. - روغن استخراجی از آن همچنین به عنوان یک ضد التهاب و تسکین دهنده درد نقرس، رماتیسم و عصب مفید و موثر است. - عصاره رزماری زمانی که روی پوست سر استفاده می شود، باعث تحریک ریشه مو شده و از طاسی زودرس جلوگیری می کند. همچنین یک درمان موثر برای شوره سر می باشد (باغستانی و همکاران، 1390). - چای (دم کرده) رزماری یک درمان خوب برای سردردهای عصبی، سرماخوردگی و افسردگی است (صمصام شریعت، 1374. باغستانی و همکاران، 1390). 1-3-1-15- آثار فارماکولوژیکی آثار ضد ميکروبي گياه و روغن فرار رزماري و تعدادي از مواد مؤثره اين گياه عليه ميکروب هاي زير تأييد گرديده است. استافيلوکوکوس اورئوس، استافيلوکوکوس آلبوس، ويبريوکلرا، اشرشياکلي، لاکتوباسيلوس برويس، پسودوموناس فلورسنس، رودوتورولا گلوتينيس، کورينه باکتريا (باغستانی و همکاران، 1390). آثار آنتي اکسيداني فراکسيون هاي مختلفي از گياه رزماري نيز در شرايط برون تني و درون تني بررسي و تأييد شده است. در برخي از اين موارد، آثار فوق با آثار آنتي اکسيدان هاي شناخته شده اي نظير Botylated Hydroxyanisole) BHA) و (Botylated Hydroxytoluene) BHT برابري مي نمايد. روغن فرار رزماري اثر مشخصي بر روي عضلۀ صاف ايلئوم خوکچه هندي دارد که اين اثر مربوط به بورنئول موجود در روغن فرار بوده که در شرايط آزمايشگاهي به عنوان يک آنتاگونيست استيل کولين عمل مي نمايد. همچنين در مطالعۀ ديگري اثر شل کنندگي روغن فرار رزماري بر روي اسفنکتر اودي (oddis sphincter) خوکچۀ هندي که قبلاً با مورفين منقبض شده به خوبي مشهود بوده است. آثار ضد التهاب، ضد کمپلماني، آنتي اکسيداني و آنتي گونادوتروپيک اسيد رزمارينيک که يکي از مواد متشکلۀ اصلي گياه رزماري مي باشد نيز به اثبات رسيده است (باغستانی و همکاران، 1390). بر اثر مصرف خوراکي و يا استنشاق روغن فرار گياه رزماري در موش، تحريک فعاليت لکوموتور ديده شده است که اين اثر را به ۱و۸ ـ سينئول مربوط مي دانند. اثر مهارکنندگي عصارۀ گياه رزماري عليه فعاليت آنزيم اوره آز و اثر فلاونوئيد ديوسمين موجود در رزماري در کاهش شکنندگي مويرگي از ساير خصوصيات مهم فارماکولوژيک گياه محسوب مي شوند (باغستانی و همکاران، 1390). 1-3-1-16- عملكرد اقتصادی به منظور بررسی اقتصادی و مقایسه سود حاصله از تولید و فروش اسانس، به صورت خلاصه میزان سود حاصله از فروش گیاه سبز رزماری و فروش اسانس تولید شده از تولید در هكتار رزماری به شرح ذیل مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته است (آمارنامه کشاورزی، 1390). جدول 1-1: سود حاصله از فروش رزماری
با توجه به داده های موجود در جدول شماره 1 و مقایسه میزان سود حاصله از فروش رزماری تولید شده در هكتار و فروش اسانس تولید شده به ازای هر هكتار تولید رزماری در صورتی كه میزان هزینه تولید هر 2 كیلو اسانس 100000 ریال در نظر گرفته شود سود حاصله از فروش اسانس 75/1 برابر فروش رزماری در هر هكتار در سال اول و 23/4 برابر در سال دوم می باشد. این در حالی است كه بازاریابی و فروش محصول تولید شده به دلیل نبود برنامه ریزی و روال مشخص با مشكلات عدیده ای روبرو بوده و به دلیل ورود بخش خصوصی و دلالان در عرصه واردات و صادرات این نوع محصولات، محصولات تولید شده با قیمت خیلی نازل از تولیدكنندگان خریداری می گردد . (آمارنامه کشاورزی، 1390) 1-3-2- گیاه اسطوخودوس 1-3-2-1- تاریخچه اسطوخودوس گیاهی با نام علمی Lavandula officinalis و از تیره نعنائیان می باشد. گونه های مختلف اسطوخودوس گیاهانی چندساله و خشبی هستند . تاکنون حدود 48 گونه متعلق به اسطوخودوس یا لاواند شناسایی شده است (مظفریان، 1390). اسطوخودوس فرانسوی (با گونه های اسپیکا، افیسینالیس و ورا هم نام است)، گیاهی است مدیترانه ای، منشاء آن جنوب اروپا گزارش شده است و در جنوب و مرکز ایتالیا، یونان، جنوب فرانسه و اسپانیا در خاک های سبک شنی و در ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به طور خودرو می روید. این گیاه حقیقی (غیر دو رگ) است و بذر تولید می کند (آخوند زاده، 1379). 1-3-2-2- گیاه شناسی اسطوخودوس فرانسوی گیاهی چند ساله و خشبی است . ریشه اصلی آن طویل و چوبی است و انشعاب های متراکم و فراوانی دارد و قادر به جذب رطوبت از اعماق 3 تا 4 متری زمین می باشد (آخوندزاده، 1379). ساقه ضخیم و قهوه ای رنگ است . قسمت تحتانی ساقه انشعاب های فراوانی دارد و گیاه بسیار متراکم و انبوه به نظر می رسد . شکل ظاهری آن در گیاهان چند ساله شبیه به نیم کره ای است که قطر آن به 80 تا 120 سانتی متر می رسد . ارتفاع ساقه متفاوت است و به سن گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش آن بستگی دارد طوری که شرایط متفاوت زیستی به خصوص درجه حرارت و رطوبت و مشخصات جنس زمین تغییرات محسوس و قابل توجهی را در گیاه مذکور به وجود آورده است که منجر به پیدایش دو فرم متمایز که یکی دارای عطر بیشتری است گردیده است . به طور کلی جنس زمین (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، کود ها و علف های هرز) تاثیر بسزایی در کیفیت محصول ایفا می کند. ارتفاع گیاهان چند ساله به 40 تا 60 سانتی متر می رسد . برگ ها به رنگ سبز تیره، نیزه ای شکل و به طور متقابل روی ساقه قرار می گیرند . طول برگ ها 3 تا 5 و عرض آن 0.2 تا 0.5 سانتی متر است (امیدبیگی، 1380). برگ ها پوشیده از کرک و حفره های حاوی اسانس است . گل ها در انتهای ساقه های گل دهنده به صورت خوشه های مجتمع قرار می گیرند . ساقه های گل دهنده در اسطوخودوس فرانسوی غیر منشعب است و ارتفاع آن بین 20 تا 40 سانتی متر می باشد . گل ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش است. برخی از گیاهان ممکن است گل های سفید رنگ یا بور (قهوه ای روشن) تولید کنند ولی اسانس این گیاهان کمیت و کیفیت نا مطلوبی دارند و ریشه اصلی این گیاه طویل و چوبی است و از انشعاب های متراکم و فراوانی برخوردار است . این ریشه قادر به جذب رطوبت از اعماق 4 متری زمین است (امیدبیگی، 1380). میوه فندقه و به شکل تخم مرغ است . طول میوه 1.8 تا 2.2 میلی متر و رنگ آن قهوه ای تیره و براق است. وزن هزار دانه 0.85 تا 1.1 گرم است . پیکر رویشی این گیاه بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است . اسانس در برگ ها و گل های اسطوخودوس و در حفره های مخصوص ساخته و ذخیره می شود . اسانس گل ها در مقایسه با برگ ها کیفیت مناسب تری دارند و مقدار آن به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی داشته و بین 0.5 تا 1.5 درصد است، مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را "لینالیل استات" (35 تا 60 درصد)، "سینئول" (10 درصد)، "گلینالول"، "کامفور"، "نرول"، "بورنئول" و"گرانیول" تشکیل می دهد. از ترکیبات دیگر این گیاه می توان از "کومارین"، "فلاونوئید" و"استرول"، "اسید بوتریک"، "اسید پروپیونیک"، "اسید والریک"، "لینالیل آزاد" و ژرامبول نام برد (زرگری، 1376. امیدبیگی، 1380). بذرهای اسطوخودوس فرانسوی 3 الی 4 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند است. گیاهان معمولاً از سال اول به گل می روند . رویش گیاهان در سال های بعد در فصل بهار (اوایل فروردین) آغاز می شود و گل ها اواخر بهار (اواخر خرداد) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواسط تابستان (مرداد) ادامه می یابد . هوای سرد و بارندگی (10 تا 15 روز قبل گلدهی) گلدهی را به تاخیر می اندازد . هوای گرم و خشک سبب تسریع در گلدهی اسطوخودوس فرانسوی می شود. میوه های این گیاه به تدریج می رسند . پس از رسیدن میوه، بذر ها از گیاه جدا و به اطراف پراکنده می شوند (امیدبیگی، 1380). روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است . ابتدا قلمه ها در محل مناسبی مانند گل خانه ها ، برگ دار و ریشه دار می شوند ، سپس به زمین اصلی منتقل می شوند . از طریق بذر و خوابانیدن نیز این گیاه قابل تکثیر است . در هر هکتار زمین 12500 پایه (قلمه) از این گیاه کاشته می شود . از هر پایه مرغوب گیاه 500 گرم سر شاخه گلدار و از هر هکتار 500 کیلو گرم گیاه به دست می آید . کود لازم 700 کیلوگرم فسفات و 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار نیترات سدیم قبل از کاشت استفاده می شود . با بررسی های به عمل آمده ، آب و هوا ، ارتفاع محل ، جنس زمین و نوع واریته در ایجاد محصول مرغوب و فراوان تاثیر دارد . آفتی به نام (SdphoroniaHumerella) جزء آفات اصلی این گیاه است (امیدبیگی، 1380). دوره رویشی اسطوخودوس بسیار طولانی است و معمولاً 20 تا 30 سال عمر می کند و تا 15 الی 20 سال بازدهی اقتصادی دارد (زرگری، 1376). 1-3-2-3- نیازهای اکولوژیکی اسطوخودوس اسطوخودوس فرانسوی بومی ایران نیست ولی به طور تقریباً گسترده ای برای استفاده دارویی و زینتی در کشورمان کشت می شود. اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک و نیمه خشک است. در طول رویش به تابش نور فراوان و هوای گرم و رطوبت کم نیاز دارد. در این شرایط عملکرد گل، اسانس و همچنین کیفیت اسانس افزایش می یابد. در این مورد تحقیقات نشان می دهد که مقدار و کیفیت اسانس با نور رابطه مستقیم دارد . کشت اسطوخودوس در مناطقی که نور کافی وجود نداشته باشد نه تنها از مقدار اسانس گل ها کاسته می شود، بلکه سبب کاهش ترکیبات استری (لینالیل استات) آن می شود . در این مورد گیاهانی که در سایه کشت شده اند اسانس و ترکیبات استری آن در مقایسه با گیاهان کشت شده در آفتاب به ترتیب 55 و 41 دصد کاهش نشان می دهد (صمصام شریعت، 1374). اگرچه اسطوخودوس قادر است درجه حرارت های پایین (15 الی 20 درجه ی سانتی گراد) را تحمل کند ، ولی در فصل بهار هنگام رویش گیاه و تولید شاخ و برگ به سرما بسیار حساس است و با بروز سرما ، گیاهان دچار سرمازدگی شده و خشک می شوند . از این رو از کشت این گیاه در زمین های گود و مناطق سرد حتی الامکان باید اجتناب کرد (امیدبیگی، 1380). رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست . آبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس (به مقدار 30 تا 50 درصد) و ترکیبات تشکیل دهنده آن می شود . این گیاه از مرحله تشکیل گل قادر است خشکی را برای مدت طولانی تحمل کند (امیدبیگی، 1380). اسطوخودوس فرانسوی در هر نوع خاکی قادر به رویش است . ولی خاک های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و غنی از مواد و عناصر غذایی خاک های مناسبی برای تولید انبوه این گیاه است . خاک های سنگین که تهویه هوا در آن ها به سختی انجام می گیرد و همچنین خاک هایی که سبب آب ایستایی می شوند برای کشت این گیاه مناسب نیستند، pHخاک برای اسطوخودوس فرانسوی بین 6.4 تا 8.2 مناسب است (صمصام شریعت، 1374). 1-3-2-4- تناوب کاشت اسطوخودوس 15 تا 20 سال در یک منطقه باقی می ماند. از این رو در زمین هایی که به کشت این گیاه اقدام می شود باید کاملاً آماده نمود. اسطوخودوس را باید با آن دسته از گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف های هرز نشوند. ذرت، گیاه مناسبی برای تناوب کشت با اسطوخودوس است. چون اسطوخودوس های جوان به علت کشت ها حساس هستند، چنانچه قبل از کاشت برای مبارزه با علف های هرز از مقادیر زیادی علف کش استفاده شده باشد، توصیه می شود به منظور خنثی شدن اثر علف کش ها، زمین تا 3 سال به صورت آیش باقی بماند سپس اسطوخودوس در آن کشت شود (عمویی، 1388) . پس از برداشت اسطوخودوس زمین معمولاً از مواد و عناصر غذایی تهی است. بدین جهت پس از برداشت، گیاهانی را باید کشت کرد که نه تنها به مواد و عناصر غذایی فراوان نیاز نداشته باشند بلکه بر کیفیت خاک بیفزایند (عمویی، 1388). 1-3-2-5- مواد و عناصر غذایی مورد نیاز اگرچه اسطوخودوس در زمین های فقیر می روید ولی در سطوح وسیع کشت باید از زمین های غنی و حاصلخیز استفاده شود. از آنجایی که این گیاه 15 تا 20 سال در یک مکان باقی می ماند، از این رو تمام نیازهای غذایی آن در این مدت باید توسط خاکی که در آن کشت می شود تأمین گردد. تحقیقات نشان می دهد برای تولید هر یک صد کیلوگرم گل، گیاهان 8/0 کیلوگرم ازت ، 2/0 کیلوگرم اکسید فسفر و 8/0 کیلوگرم اکسید پتاس از خاک جذب می کنند. کودهای کاملاً پوسیده حیوانی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد . از این رو توصیه می شود فصل پاییز هنگام آماده ساختن زمین ، 35 تا 50 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه شود. همچنین در فصل پاییز باید 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه شود (صمصام شریعت، 1374). در سال اول رویش و در اواخر بهار نیز 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار ازت باید به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد . با توجه به طولانی بودن دوره رویش اسطوخودوس توصیه می شود در طول رویش این گیاه ، خاک مورد تجزیه قرار گیرد و با توجه به وضعیت خاک از نظر عناصر ضروری اقدام به کوددهی زمین نمود (عمویی، 1388). 1-3-2-6- آماده سازی خاک آماده سازی زمین قبل از کاشت دارای اهمیت فوق العاده ای است، زیرا اسطوخودوس یک گیاه چندساله می باشد و قرار است برای 8 تا 10 سال (گاهی اوقات تا 20 سال) در یک مکان قرار بگیرد . آماده سازی اولیه زمین شامل شخم زمین تا عمق 40 سانتی متری و همزمان با شخم زدن، افزودن 35 تا 50 تن در هکتار کود دامی پوسیده و کودهای شیمیایی می باشد . میزان اضافه کردن کود شیمیایی به آزمایشات خاک بستگی دارد ولی معمولاً 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان کود پایه به خاک افزوده می شود. اندکی قبل از کاشت عمل دیسک زدن و تسطیح زمین با ماله صورت می گیرد (عمویی، 1388) . البته حدود 1.5 تا 2 ماه قبل از کشت نیز باید اقدام به افزودن کود های شیمیایی مورد نیاز گیاه (مانند فسفر و پتاس) به خاک کرده و با شخم متوسطی آن ها را به عمق 18 تا 20 سانتی متر زمین منتقل نمود. اواخر زمستان پس از شکستن سله ها ، جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگ ها و تسطیح، زمین برای کاشت کاملاً آماده می شود (عمویی، 1388). 1-3-2-7- سازگاری اسطوخودوس بسیار کم توقع است و در خاک های فقیر و آهکی و کم آب به خوبی رشد می کند . این گیاه در خاک هایی با pHبیشتر از 7 در خاک های آهکی و سنگین (رسی) خوب رشد می کند . همچنین به نماتد مقاوم می باشد. باید توجه داشت که اسطوخودوس به شوری آب نیز تا حدی مقاوم است و می توان آن را در نقاطی که دارای تشعشع شدید آفتاب است مانند حاشیه آسفالت ها کشت نمود (عمویی، 1388). 1-3-2-8- تاریخ و فواصل کاشت کاشت اسطوخودوس توسط بذر و از طریق رویشی امکان پذیر است . کاشت توسط بذر به روش غیرمستقیم انجام می گیرد و فصل پاییز (آذر) یا اوایل بهار (نیمه دوم اسفند) زمان مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد است. در این صورت فاصله مناسب ردیف های کاشت از یکدیگر در سطح وسیع خزانه 35 تا 40 سانتی متر و در سطح کوچک خزانه نیز 15 تا 29 سانتی متر می باشد. اگر بذرها در فصل پاییز کشت شوند عمق مناسب کاشت بذر 5/0 تا 1 سانتی متر و اگر در فصل بهار کشت شوند 1 تا 5/1 سانتی متر می باشد. برای هر هکتار زمین به 7 تا 9 کیلوگرم بذر (با کیفیت مطلوب) نیاز است. اواخر شهریور تا اوایل مهرماه سال بعد زمان های مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است و در مدت زمان مذکور ارتفاع گیاهان در خزانه به 18 تا 20 سانتیمتر می رسد. هنگام انتقال نشاءها به زمین اصلی ساقه آنها را باید از فاصله 8 تا 10 سانتیمتری سطح زمین هرس کرد. این عمل سبب تولید شاخه های متعدد می شود . توصیه می شود در هنگام انتقال نشاء به زمین اصلی، نشاء ها از فاصله پنج سانتی متری بالای یقه در خاک کشت شوند در ضمن برای هر هکتار زمین به 20 هزار بوته نیاز است (امیدبیگی، 1380). به طور کلی نشاء ها در ردیف هایی به فاصله 100 سانتی متر و فاصله 2 بوته در هر متر طولی 80 تا 100 سانتی متر در زمین اصلی باید کشت شوند. در سطوح کوچک کشت معمولاً از ماشین آلات کشاورزی استفاده نمی شود از این رو گیاهان را می توان متراکم تر کشت کرد (عمویی، 1388). 1-3-2-9- روش کاشت (تکثیر) کاشت و تکثیر اسطوخودوس توسط بذر ، یا از طریق رویشی صورت می گیرد . الف : کشت این گیاه توسط بذر به صورت غیرمستقیم (کشت در خزانه و سپس انتقال نشاءها به زمین اصلی) انجام می گیرد که در این روش بذور در فصل پاییز (آذرماه) یا در اوایل بهار (اواسط اسفندماه) در خزانه های آزاد در ردیف هایی با فاصله 20 تا 40 سانتی متر در عمق یک سانتی متر از یکدیگر کشت می شوند . در این روش در زمان مناسب بذر ها در خزانه ی هوای آزاد که بستر آن به همین منظور آماده شده است کشت می شود. چنانچه بذرها در فصل بهار کشت شوند به منظور افزایش قوه رویشی بذرها را باید برای مدتی در دمای 1- تا 2- درجه سانتی گراد قرار داد. پس از کشت انجام غلتک مناسبی سبب هماهنگی در رویش بذرها می شود. بذرهای کشت شده در فصل پاییز در اوایل بهار سبز می شوند (امیدبیگی، 1380). با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه ، گیاهان را در مرحله ی 4 تا 5 برگی طوری تنک می کنند که فاصله 2 بوته در طول ردیف 5 سانتی متر گردد. این عمل سبب تقویت بوته ها و توسعه ریشه می شود (عمویی، 1388). اگر بذرها در فصل پاییز کشت شوند عمق مناسب کاشت بذر 0.5 تا یک سانتی متر و اگر در فصل بهار کشت شوند یک تا 1.5 سانتی متر می باشد. برای هر هکتار زمین به 7 تا 9 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است . اواخر شهریور تا اوایل مهرماه سال بعد زمان های مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی است و در مدت زمان مذکور ارتفاع گیاهان در خزانه به 18 تا 20 سانتی متر می رسد (امیدبیگی، 1380). وقتی ارتفاع گیاهان در خزانه به 18 تا 20 سانتی متر رسید هنگام انتقال نشاءها به زمین اصلی ساقه را باید از فاصله 8 تا 10 سانتی متری سطح زمین هرس کرد . این عمل سبب تولید شاخه های متعدد می شود . سپس بوته ها را در زمان مناسب باید به زمین اصلی منتقل کرد . بهتر است نشاء ها در زمین دایمی 5 سانتی متربالای منطقه یقه کشت شود (عمویی، 1388). چنانچه گیاهان در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شوند آن ها را باید به دفعات متعدد آبیاری نمود . اگر نشاءها در فصل پاییز منتقل شوند نیاز آبی آن ها کمتر خواهد بود . برای هر هکتار زمین به 20 هزار بوته نیاز می باشد (عمویی، 1388). ب : تکثیر رویشی اسطوخودوس از طریق ریشه دار کردن ساقه های سبز و جوان یا ساقه های خشبی و انتقال آنها به زمین اصلی می باشد . روش مرسوم تکثیر این گیاه از طریق قلمه زدن است . اوایل شهریور از پایه های مادری یک ساله ساقه های سبز و از پایه های مادری چهار تا پنج ساله ساقه های خشبی به طول 12 تا 20 سانتی متر جدا کرده سپس اقدام به کاشت آنها در خزانه (اعم از خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک) می نمایند. این قلمه ها در عمق 4 تا 5 سانتی متری و در ردیف هایی به فاصله 6 تا 10 سانتی متر و فاصله دو قلمه از یکدیگر 2 تا 3 سانتی متر کشت می شوند . در هر متر مربع از سطح خزانه 600 تا 800 قلمه کشت کرد. چنانچه از خزانه هوای آزاد برای ریشه دار کردن قلمه ها، استفاده شده باشد با ایجاد سایبان مناسبی می توان ریشه زایی در قلمه ها را تسریع کرد . آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه در ریشه زایی قلمه ها بسیار مناسب است (امیدبیگی، 1380). روش تکثیر رویشی بدین طریق است که در فصل پاییز از سرشاخه های اسطوخودوس قلمه تهیه کرده و در طول پاییز و زمستان آن را در ماسه کاشته و در گلخانه نگهداری می کنند . بهار (اردیبهشت) یا پاییز سال بعد زمانمناسبی است برای انتقال قلمه های ریشه دار شده به زمین اصلی بوته ها در ردیف هایی به فاصله 100 سانتی متر (فاصله دو بوته در طول ردیف 50 تا 80 سانتی متر) در زمین اصلی کشت می شوند. معمولاً 3 تا 4 ماه قلمه ها ریشه دار می شوند و در اوایل بهار قلمه ها را در زمین اصلی به فاصله مذکور می کارند. زمین مورد نظر برای کاشت اسطوخودوس را در پاییز شخم عمیق زده و حدود 10 تن در هکتار کود حیوانی همراه کود های فسفر و پتاسیم به خاک اضافه می کنند (امیدبیگی، 1380). چنانچه قلمه های اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه شود و سپس در ماسه کاشته شود می توان قلمه های ریشه دار را در فصل پاییز اقدام به کشت در زمین اصلی نمود، برای ریشه دار کردن قلمه های اسطوخودوس و یا هر گیاه دیگری می توان از هورمون اکسین استفاده کرد. با توجه به این که اسطوخودوس گیاهی چندساله است در سال اول رشد این گیاه کند است. برای تولید گیاهی با فرم مناسب لازم است که عملیات هرس در پاییز سال اول و سال دوم انجام شود تا از رشد طولی گیاه جلوگیری شود . بعد از هرس باید قد گیاه 15 تا 20 سانتی متر شود (سال اول) در سال دوم به فرم نیم کره باید هرس شود و ارتفاع 20 تا 25 سانتی متر و پهنا از هر طرف 15 تا 20 سانتی متر شود (عمویی، 1388) در سال اول رشد کند است در سال های بعد رشد سریع خواهد شد ، به طوری که در سال پنجم از هر بوته اسطوخودوس 500 گرم برگ خشک تولید خواهد شد . قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه های گل دار آن است و بهترین زمان برداشت هنگامی است که گل ها روی گیاه ظاهر می شود (اوایل تیر تا اواسط مرداد) . در طول زمستان برای جلوگیری از سرماخوردگی ، باید روی قلمه ها را با پوشش های نایلونی پوشاند . در زمان مناسب باید قلمه هایی را که از ریشه های قوی و محکمی برخوردارند به زمین اصلی منتقل کرد . چنانچه ریشه ها طویل تر از 15 سانتی متر باشند (اعم از تکثیر با بذر یا تکثیر رویشی) ریشه را باید هرس کرد . هنگام کاشت قلمه های ریشه دار شده در زمین دایمی، قلمه ها باید 4 تا 5 سانتی متر بالای منطقه یقه کشت شوند (عمویی، 1388). چنانچه زمان کافی برای کاشت قلمه های ریشه دار شده وجود نداشته باشد آن ها را باید روی هم داخل گودالی قرار داد و با پاشیدن آب بر روی آن ها از خشک شدن بوته ها جلوگیری کرد تا در زمان مناسب به کشت آن ها اقدام شود . این عمل سبب حفظ قوه رویشی بوته ها می شود (عمویی، 1388) 1-3-2-10- مراقبت و نگهداری رشد اولیه اسطوخودوس در سال اول رویش بسیار کند است و علف های هرز می توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند . از این رو کنترل علف های هرز قبل از کاشت و تهیه بستر فاقد علف هرز ضرورت دارد. در سال اول رویش به منظور تولید شاخه های متعدد، باید قسمت هوایی گیاهان را به طول 8 تا 10 سانتی متر هرس کرد. این هرس نه تنها مانع رشد نامناسب طول ساقه می شود بلکه با تولید شاخه های متعدد سبب پرپشت شدن بوته ها می شود. سال دوم رویش نیز عمل هرس اندام هوایی را از قسمت 15 تا 18 سانتی متر باید تکرار کرد. در سطوح وسیع کشت ، عمل هرس با دست امکان پذیر نیست و باید با ماشین های مخصوص هرس انجام گیرد. هرس گیاهانی در سال دوم رویش سبب می شود تا ساقه های گل دهنده از طول یکسانی برخوردار شوند. از سال سوم نیازی به هرس نیست زیرا گیاهان به شکل ثابت خود که نیمکره است می رسند. اواخر سال اول رویش نیز زمان مناسبی برای واکاری و جایگزینی کردن بوته های خشک شده است. وجین علف های هرز در طول رویش گیاهان ضروری است. از آنجایی که چند سال پس از کشت ، خاک بین ردیف ها متراکم شده و عمل تهویه هوا به سختی انجام می گیرد. لذا هر چهار تا شش سال باید خاک بین ردیف ها را تا عمق 40 تا 60 سانتی متری برگردان کرد (عمویی، 1388). 1-3-2-11- برداشت محصول گل های اسطوخودوس از اواخر بهار پدیدار شده و گل های باز شده از بیشترین مقدار اسانس برخوردارند . برداشت شامل جمع آوری ساقه های گل دهنده ی دارای گل می باشد که توسط داس یا ماشین های برداشت انجام می گیرد. عملکرد گل تازه در سال اول 400 تا 700 کیلو گرم در هکتار می باشد که در سال های بعد افزایش چندین برابر مشاهده می شود. از آنجایی که گیاهان معمولاً هفت تا هشت روز در مرحله گلدهی هستند، در سطوح وسیع کشت امکان برداشت آنها در این مدت کوتاه وجود ندارد. به همین خاطر از بدو باز شدن گل ها می بایست آنها را برداشت کرد. هنگام برداشت گل ها، ساقه ها از نیمه قطع شوند سبب ناهماهنگی در نمو گل ها در سال های بعد می شوند و برداشت گل ها، آنها را در کیسه های بزرگ ریخته و بلافاصله جهت استخراج اسانس، گل ها را به کارخانه های مربوط منتقل می کنند . مقدار عملکرد گل متفاوت است و به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. عملکرد گل تازه در سال اول رویش 4/0 تا 7/0 تن در هکتار، در سال دوم 5/1 تا 2 تن در هکتار ، در سال سوم 3 تا 5/3 تن در هکتار و از سال چهار به بعد 5/3 تا 4 تن در هکتار می باشد. معمولاً از هر 8 تا 10 کیلوگرم تازه یک کیلوگرم گل خشک به دست می آید (صمصام شریعت، 1374). 1-3-2-12- جمع آوری بذر اسطوخودوس برای برداشت بذرها باید گیاهانی سالم، قوی، پر گل و فاقد هر گونه علف هرز را انتخاب کرد. میوه ها از اوایل تابستان به تدریج می رسند. هنگامی که رنگ بذرها از اواسط تابستان به تدریج قهوه ای تیره شد باید ساقه های گل دار را برداشت و سپس خشک کرد. تاخیر در برداشت سبب ریزش بذرها می شود. پس از برداشت باید آن ها را بوجاری و تمیز و بسته بندی نمود و در جای خشک و خنک نگهداری کرد. عملکرد بذر 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار است (صمصام شریعت، 1374). 1-3-2-13- فرآوری اسانس اسطوخودوس از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. با استفاده از روش تقطير با بخار آب، زمان لازم براي استخراج اسانس زماني است كه نه تنها حداكثر مقدار اسانس موجود از اندام مورد نظر خارج گردد، بلكه اسانس هاي حاصل از كيفيت مطلوبي نيز داشته باشند. تعيين زمان مناسب به منظور استخراج اسانس متفاوت است و به عوامل متعددي نظير نوع اندام (اينكه گل باشد يا پيكر رويشي يا ريشه يا ميوه)، نوع ديگر مورد استفاده، همچنين مقدار و سرعت بخار آب، بستگي دارد. سرعت بخار و مدت زمان لازم براي تقطير اسانس از گل هاي تازه ي اسطوخودوس به ترتيب 300 تا 350 (بر حسب كيلوگرم بر ساعت) و 40 تا 60 دقيقه مي باشد. اسانس استحصال شده از گياهان به روش تقطير با بخار، معمولاً حاوي مقاديري آب است. مقدار آب موجود در اسانس گياهان مختلف به عواملي مانند اندازه ظروف جمع آوري اسانس، شكل آنها، درجه حرارت، شدت و مقدار بخار و وزن مخصوص اسانس، عناصر تشكيل دهنده اسانس و قابليت انحلال اسانس در آب بستگي دارد. اسانسي كه در مرحله اول تقطير استحصال مي گردد به اسانس اوليه يا اسانس مستقيم معروف است. در آب خروجي ظروف جداكننده، مقادير كمي اسانس موجود است كه اسانس ثانويه خوانده مي شود (امیدبیگی، 1379). وجود اكسيژن در آب كه معمولاً قابل انتقال در اسانس ثانويه است ، باعث افزايش وزن مخصوص آن (در مقايسه با اسانس اوليه) مي گردد. اسانس اوليه حاصل از گياه اسطوخودوس حاوي مقادير فراواني "استر" است. در حالي كه مقدار استر در اسانس ثانويه گياه مذكور (بر اثر هيدروليز با آب) بسيار كمتر است . با استفاده از روش تقطير با آب يا بخار ، مي توان اقدام به استخراج اسانس ثانويه نمود. مقدار اسانس ثانويه در گل هاي اسطوخودوس 150 تا 200 گرم در مترمكعب مي باشد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند. اسانس اين گياه بیرنگ یا به رنگ زرد کمرنگ است و اجزای آن عبارتند از: لینالیل استات، لینالول، کامفور و ژرانیول. لینالیل استات مهمترین ترکیب اسانس می باشد که 35 تا 60 درصد اسانس را تشکیل می دهد (امیدبیگی، 1379). دریافت فایل جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |